Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy

Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy ma duże znaczenie zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Do jej wykonania zastosować można różne metody. Niezależnie od tego efektem prawidłowo wykonanej analizy tego rodzaju zawsze są wnioski, które należy wziąć pod uwagę w procesie dostosowywania warunków pracy oraz doboru pracowników do poszczególnych stanowisk. 

Spis treści:

• Znaczenie oceny obciążenia pracą fizyczną
• Definicja pracy fizycznej. Dwa rodzaje pracy.
• Tradycyjne i nowoczesne metody oceny obciążenia fizycznego
• Normy i standardy w zakresie obciążenia pracą fizyczną
• Czynniki wpływające na obciążenie pracą fizyczną
• Wpływ doboru sprzętu i odzieży roboczej na obciążenie pracą fizyczną 
• Konsekwencje nadmiernego obciążenia pracą fizyczną
• Przykłady dobrych praktyk w ocenie obciążenia pracą fizyczną
• Podsumowanie

Pracodawca ma obowiązek zapewnienia zatrudnionym odpowiednich warunków pracy. Aby było to możliwe najpierw należy przeprowadzić ocenę wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy. Dowiedz się więcej na jej temat. 

Znaczenie oceny obciążenia pracą fizyczną

Prawidłowo przeprowadzona ocena ciężkości pracy dostarcza wnioski, dzięki którym można tak zmienić warunki wykonywania pracy, aby były one maksymalnie ergonomiczne. Korzyści z takich działań odczują zarówno pracownicy, dzięki zmniejszeniu obciążenia wykonywanymi czynnościami, jak i pracodawcy. 

Określenie obciążenia pracą fizyczną na poszczególnych stanowiskach umożliwia bowiem także właściwy dobór pracowników do konkretnych czynności. Redukując obciążenie, poprzez zmianę warunków na bardziej ergonomiczne, pracodawca zyskuje możliwość bardziej elastycznego przydzielania zadań.

Definicja pracy fizycznej. Dwa rodzaje pracy. 

Według definicji praca fizyczna to aktywność, która wymaga wysiłku mięśniowego, prowadzącego do zużycia energii. Pracę fizyczną podzielić można na:

• pracę statyczną, w której mięśnie pozostają cały czas napięte (np. podczas trzymania uniesionego przedmiotu),
• pracę dynamiczną, której istotną częścią jest ruch i wywołane przez niego zmiany pozycji ciała. 

Każdy z tych rodzajów pracy fizycznej powoduje różne obciążenia dla organizmu wykonującego ją pracownika. Niemniej jednak ocenę wielkości tego obciążenia z powodzeniem można wykonać dla obu jej typów, a nawet wtedy, gdy pojawiają się one na stanowisku pracy naprzemiennie. 

Tradycyjne i nowoczesne metody oceny obciążenia fizycznego

Do oceny obciążenia fizycznego konieczne jest określenie, ile energii zużyto do wykonania konkretnej pracy. W tym celu stosuje się różne metody, od tradycyjnych aż po najbardziej nowatorskie, w których używa się specjalistycznych urządzeń pomiarowych (np. akcelerometry, kamery termowizyjne). Pomimo tego najczęściej wykorzystywane są: 

• metody tabelaryczne,
• metoda oparta na podstawie pomiaru częstości skurczów serca,
• metody kalorymetrii bezpośredniej i pośredniej. 

Pierwsze z nich, czyli metody tabelaryczne, obarczone są największym błędem, ponieważ stosuje się w nich wyłącznie dane szacunkowe, zawarte w specjalnych tabelach. Zawierają one uśrednione koszty energetyczne dla typowych aktywności w życiu prywatnym i pracy zawodowej (np. siedzenie, wstawanie, chód). 

W ramach tych działań można zastosować także metodę Lehmanna, zaliczaną do tabelarycznych sposobów szacowania wydatku energetycznego. Metoda ta, nazywana również chronometrażowo-tableryczną, składa się z dwóch etapów. 

Pierwszy rozpoczyna ocena pozycji ciała podczas wykonywania pracy połączona z określeniem (na podstawie tabel) wydatku energetycznego koniecznego do utrzymania tej pozycji. Etap drugi polega na analizie czynności roboczych, która pozwala określić, jakie grupy mięśni angażowane są podczas wykonywania tej pracy. Na końcu sumuje się wydatki energetyczne dla obu etapów.  Metoda chromometrażowo-tabelaryczna zalecana jest przez normę ISO 8996.1990 Ergonomics-Determination of metabolic heat production.

Ocenę obciążenia fizycznego przeprowadzić można także na podstawie zmian częstości skurczów serca wykonującego ją pracownika. Dzięki specjalnym sensorom monitoruje się pracę tego narządu w sposób ciągły albo bada się ją okresowo za pomocą ręcznych pomiarów tętna. 

Oczywiście na częstość skurczów serca wpływ mają takie czynniki jak wysiłek statyczny, obciążenie psychiczne, hałas czy ogólny stan zdrowia pracownika. Ponadto metoda ta umożliwia określenie wydatku energetycznego wyłącznie podczas pracy dynamicznej, angażującej duże grupy mięśni, przy minimalnym statycznym obciążeniu, w warunkach pozbawionych stresu cieplnego oraz bez obciążenia psychicznego. 

Natomiast metody kalorymetryczne opierają się na pomiarze ilości ciepła wytwarzanego w organizmie (kalorymetria bezpośrednia z zastosowaniem specjalnych kamer kalorymetrycznych) lub zależności pomiędzy ilością energii zużytej w przez organizm a ilością tlenu pobranego przez niego w jednostce czasu (kalorymetria pośrednia).

Normy i standardy w zakresie obciążenia pracą fizyczną

Jak już wspomnieliśmy, wiele przepisów i rozporządzeń odnosi się do obciążenia pracą fizyczną. Na przykład art. 232 Kodeksu Pracy nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnianie pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych nieodpłatnych posiłków profilaktycznych. Posiłki takie przysługują pracownikom, którzy wykonują prace powodującą w ciągu zmiany roboczej wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (mężczyźni) lub 1100 kcal (kobiety). 

Jeżeli praca wykonywana jest w warunkach obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25℃ lub na otwartej przestrzeni w okresie zimowym, posiłki tego typu należą się pracownikom, których wydatek energetyczny podczas zmiany wynosi 1500 kcal (mężczyźni) i 1000 kcal (kobiety). Przepisy definiują również wartość kaloryczną tego profilaktycznego posiłku oraz procentową zawartość węglowodanów, tłuszczów i białek. Dodatkowo obligują pracodawcę do zapewnienia napojów chłodzących pracującym w warunkach podwyższonej temperatury.

Tymczasem Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych z późniejszymi zmianami (Rozporządzenie ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 25 kwietnia 2017 r.) zabroniona przydzielania kobietom prac, podczas których wydatek energetyczny przekracza 1200 kcal (5000 kJ) w ciągu zmiany oraz prac dorywczych o wydatku energetycznym 4,8 kcal (20 kJ) na minutę. Dla mężczyzn wartości te są następujące: 2000 kcal (8400 kJ) w ciągu zmiany oraz 7,2 kcal (30 kcal) na minutę przy pracy dorywczej.

W Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac określono dopuszczalne granice obciążenia energetycznego młodocianych. Jednakże lista przepisów, rozporządzeń i norm, dotyczących oceny wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy jest znacznie dłuższa, ponieważ znajduje się nie niej między innymi: 

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. Dz.U. Nr 114, poz.545, z 2002 r. Nr 127, poz.1092.
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych pracach.
• Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 o emeryturach pomostowych.
• PN-EN 1005-5:2007 Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka – Część 5: Ocena ryzyka dotycząca czynności wykonywanych z dużą częstością powtórzeń (oryg.). Wprowadza: EN 1005-5:2007.
• PN-EN 1005-4+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka – Część 4: Ocena pozycji pracy i ruchów w relacji do maszyny (oryg.). Wprowadza: EN 1005-4:2005+A1:2008.
• PN-EN 1005-3+A1:2009 Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka – Część 3: Zalecane wartości graniczne sił przy obsłudze maszyn (oryg.). Wprowadza: EN 1005-3:2002+A1:2008.
• PN-EN 1005-2+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn – Możliwości fizyczne człowieka – Część 2: Ręczne przemieszczanie maszyn i ich części. Wprowadza: EN 1005 2:2003+A1:2008.

Czynniki wpływające na obciążenie pracą fizyczną

Obciążenie fizyczne pracownika ściśle powiązane jest z czynnościami, które wykonuje on podczas pracy. Z tego powody do czynników wpływających na jego wielkość zaliczamy: 

• wysiłek fizyczny,
• obciążenie pozycją przy pracy,
• powtarzalność ruchów, 
• przemieszczanie ładunków,
• używanie dużych sił.

Niemniej jednak wpływ na wielkość obciążenia pracą fizyczną ma także organizacja stanowiska pracy, szczególnie w odniesieniu do wymiarów antropometrycznych pracownika. Warto pamiętać, że praktycznie w każdym momencie można wprowadzić modyfikacje, których celem będzie poprawa ergonomii stanowiska pracy, dzięki czemu w wielu przypadkach można znacząco zredukować obniżenie zatrudnionego pracą fizyczną.

Wpływ doboru sprzętu i odzieży roboczej na obciążenie pracą fizyczną 

Dobór odpowiedniego sprzętu i odzieży roboczej mają kluczowy wpływ na obciążenie pracą fizyczną na stanowisku pracy. Od tych czynników zależą bowiem na komfort i wygoda pracownika (np. lekka, oddychająca odzież zapobiega przegrzewaniu ciała podczas pracy w wysokich temperaturach) oraz efektywność wykonywanych ruchów (np. ergonomicznie zaprojektowane narzędzia pozwalają wykonać czynność przy użyciu mniejszej siły).

Zastosowanie wózków czy podnośników zmniejsza lub nawet eliminuje wysiłek fizyczny pracowników podczas przemieszczania przedmiotów. Odzież chroniąca przed czynnikami zewnętrznymi może zapewnić komfort termiczny organizmu, zmniejszając jednocześnie koszt energetyczny pracy w niekorzystnych warunkach atmosferycznych. W tym kontekście istotne staje się nawet, jakże często bagatelizowane zmęczenie pracownika, który wykonuje pracę w nieodpowiedniej odzieży lub korzysta niewłaściwego sprzętu. Prowadzi ono przecież do spadku wydajności i jakości pracy, co bardzo często zwiększa obciążenie pracą fizyczną na stanowisku pracy.

Konsekwencje nadmiernego obciążenia pracą fizyczną

Konsekwencje nadmiernego obciążenia pracą fizyczną mogą być bardzo poważne i dotyczą nie tylko pracownika, ale pośrednio także pracodawcy. Zatrudniony może odczuwać skutki przeciążenia mięśni, a w skrajnych wypadkach ulec urazowi. Długotrwała praca w jednej pozycji oraz nieprawidłowe podnoszenie ciężarów prowadzą do problemów z kręgosłupem. Praca w zbyt wielkim obciążeniu skutkuje przemęczeniem, a ciągły wysiłek fizyczny bez odpowiedniej regeneracji objawia się problemami m.in. z układem krążenia.

Wszystkie te problemy pracownika nadmiernie obciążanego pracą fizyczną pośrednio odczuwa także pracodawca. Kłopoty ze zdrowiem oraz przemęczenie są przyczynami zmniejszenia efektywności pracy. Bardzo często zwiększają także absencję chorobową, co wpływa na produktywność całej organizacji. Na dzisiejszym rynku pracy, na którym w wielu sektorach to pracownicy dyktują warunki, bardzo ważny okazuje się także wizerunek pracodawcy, który dba o zdrowie pracowników i ergonomię ich miejsc pracy. 

Przykłady dobrych praktyk w ocenie obciążenia pracą fizyczną

Ocenę wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy warto potraktować jako wstęp do wdrożenia w organizacji dobrych praktyk dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Chodzi na przykład o: 

• wprowadzenia regularnych badań ergonomicznych stanowisk pracy, co pozwala zidentyfikować, a następnie zminimalizować ryzyka związane z obciążeniem pracą fizyczną,
• szkolenia dla pracowników np. z technik podnoszenia ciężkich przedmiotów czy właściwej postawy ciała podczas pracy,
• zwiększenie różnorodności zadań przydzielanych pracownikom, co zapobiega powtarzalności ruchów, która często prowadzi do przeciążeń,
• zapewnienie dostępu do sprzętu wspomagającego pracę (np. wózki, podnośniki, ergonomiczne narzędzia),
• wprowadzenia regularnych przerw w ciągu dnia pracy, które pozwalają na odpoczynek, zmniejszając ryzyko przeciążeń, 
• dostosowanie stanowisk pracy do indywidualnych potrzeb pracowników (często możliwe do zrealizowania za pomocą tak prostych rozwiązań, jak udostępnienie krzesła z regulacją wysokości),
• umożliwienie pracownikom łatwego zgłaszania problemów z obciążeniem pracą fizyczną,
• promocję zdrowego stylu życia zarówno w organizacji, jak i poza miejscem pracy.

Podsumowanie 

Ocena wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy pozwala określić koszt energetyczny czynności wykonywanych przez pracownika podczas całego dnia pracy. Jest to niezbędne w procesie przydzielania zadań pracownikom. Determinuje również odpowiedzialność pracodawcy w zakresie przestrzegania norm i wytycznych związanych z wielkością obciążenia pracą fizyczną. 

Analizy tego typu można wykorzystać także po to, aby uczynić miejsce pracy bardziej ergonomicznym, co zmniejsza obciążenie pracowników. Dodatkową korzyścią będzie wtedy uatrakcyjnienie wykonywanych czynności, co zwykle skutkuje zwiększeniem zaangażowania oraz wydajności zatrudnionych. Warto również ocenę wielkości obciążenia pracą fizyczną na stanowisku pracy wykorzystać do wdrożenia w organizacji dobrych praktyk, chroniących pracowników przed przeciążeniem oraz jego fatalnymi i rozległymi skutkami.

Zachęcamy do przetestowania naszego programu do obsługi i automatyzacji procesów BHP w firmie - pozwoli on na sprawniejsze zarządzanie procesami BHP. Jest całkowicie zgodny z polskimi normami prawnymi i bywa wyróżniany w publikacjach branżowych.